Czy serial Hulu „Szogun” to kolejna katastrofa w stylu orientalizmu?

Hulu ogłasza premierę serialu telewizyjnego „Szogun”, będącego produkcją oryginalną platformy. Serial oparty jest na powieści Jamesa Clavella o tym samym tytule i stanowi fikcyjną opowieść inspirowaną wydarzeniami historycznymi. Niemniej jednak, imiona i czyny postaci zostały nieco zmienione.

John Blackthorne, grany przez Cosmo Jarvis, jest brytyjskim żeglarzem. W 1600 roku jego statek rozbija się u wybrzeży Japonii, a on sam trafia pod opiekę japońskiego daimyo Yoshiiego Toranagi, którego rolę odgrywa Hiroyuki Sanada. John, pragnąc udowodnić swoją wartość w Japonii, pomaga Toranadze w osiągnięciu zwycięstwa w wojnie domowej.

Osoby dobrze zaznajomione z historią Wschodniej Azji z łatwością rozpoznają w tej powieści i serialu historię Tokugawy Ieyasu i Williama Adamsa.

Po śmierci Toyotomi Hideyoshiego w 1598 roku, klany Toyotomi i Tokugawa pogrążyły się w wojnie domowej. Rok 1600, w którym William Adams przybył do Japonii, to rok bitwy pod Sekigaharą, w której zwyciężył Tokugawa Ieyasu, zapoczątkowując w ten sposób erę Edo w Japonii.

William Adams, który przybył do Japonii w tym okresie, stał się obiektem zagrożenia ze strony katolickich sił działających w kraju, jednak wyjaśnił Tokugawie Ieyasu różnice między katolicyzmem a protestantyzmem. Dzięki temu Japonia w późniejszym czasie zerwała stosunki z krajami katolickimi i nawiązała kontakty wyłącznie z Holandią, krajem protestanckim.

Szczególnie fakt, że William Adams był brytyjskim samurajem, przyciągnął uwagę współczesnych Europejczyków. Przyczynił się do budowy żaglówek w stylu zachodnim na zlecenie rodu Tokugawa. Ponadto przekazał Ieyasu wiedzę z różnych dziedzin nauki zachodniej. Ieyasu obdarował Adamsa ziemią i chłopami, nadając mu tytuł samuraja.** Otrzymał również japońskie imię **Miura Anjin (三浦按針, Miura Anjin)**.

Jednakże, przedstawienia Wschodniej Azji z perspektywy Zachodu rzadko kiedy wychodziły poza schemat orientalizmu. W zachodnich serialach telewizyjnych i filmach Azja jest przedstawiana jako tajemnicze miejsce przygód. Bohaterowie muszą tam przeżywać niezwykłe doświadczenia lub zakochać się w egzotycznych kobietach. W związku z tym, wiele scen i elementów fabuły odbiega od rzeczywistej kultury Azji.

Przykładem może być oryginalna produkcja Netfliksa z 2014 roku „Marco Polo”, która przedstawia Wschodnią Azję XIII wieku jako świat fantasy. Jia Sidao (賈似道), kanclerz dynastii Song, jest przedstawiony jako mistrz sztuk walki, a chińska cesarzowa jako femme fatale. Dla widzów z Azji, którzy znają kulturę konfucjańską i zwyczaje arystokracji, takie przedstawienie może być trudne do zaakceptowania.

„Ostatni Samuraj” z 2003 roku z Tomem Cruisem w roli głównej to również film, który wywołał negatywne reakcje wśród widzów z Azji. Samurajowie są w nim przedstawieni w zniekształconym świetle „Cool Japan” jako romantyczni wojownicy. Tymczasem w rzeczywistości samurajowie byli po prostu najemnikami zatrudnionymi przez daimyo, którzy wykorzystywali chłopów.

Szczególnie „busido”, kodeks samurajski, pojawił się dopiero po upadku ery samurajów, w czasach rozwoju broni palnej. Była to raczej ideologia rządzącego rodu Tokugawa niż rzeczywisty zbiór wierzeń samurajów. Wizerunek samuraja w oczach Europejczyków ukształtował się w XIX wieku poprzez połączenie go z europejską rycerskością.

Busido doprowadziło w późniejszym czasie do powstania japońskiego militaryzmu, a Imperium Japońskie, znane jako „nazistowska Azja”, dokonało mordu na 300 tysiącach ludzi w Nankinie. Romantyczne przedstawienia samurajów i busido są dla widzów z Azji, poza Japonią, czymś wręcz przerażającym.** Zwłaszcza obsesja Toma Cruise’a i producentów na punkcie „japońskiej duszy” wydaje się dla Azjatów czymś bardzo śmiesznym.

Oczywiście, serial jeszcze nie miał premiery, a pierwszy odcinek nie został jeszcze upubliczniony. Możliwe, że tak jak w „Grze o tron”, serial przedstawi brutalną rzeczywistość średniowiecznych rycerzy Europy. (Chociaż ci rycerze pochodzą z Westeros, a nie z Europy). Jednakże, w wielu zwiastunach zasugerowano romans pomiędzy głównym bohaterem Johnem a japońską kobietą Todą Mariko, która ma być femme fatale.

Toda Mariko to postać inspirowana prawdziwą osobą, Hosokawą Tarashą, która nie ma większego związku z Williamem Adamsem. Ten sposób przedstawiania postaci to schematyczny zabieg, który wielokrotnie był wykorzystywany w filmach i serialach hollywoodzkich, takich jak „Ostatni Samuraj” (2003) czy „Marco Polo” (2014).

Problem w tym, że serial powstaje w 2024 roku. Widzowie z Azji, którzy oczekiwali świeżego podejścia do „hollywoodzkiego widowiska samurajskiego”, powinni zweryfikować swoje oczekiwania w dół.

„Szogun” zadebiutuje 27 lutego 2024 roku na platformach Hulu i Disney+.